Mazowieckie Centrum Hodowli
i Rozrodu Zwierząt Sp. z o.o.
PL EN

Czynniki wpływające na liczbę komórek somatycznych w mleku.

Komórki somatyczne są powszechnie znanym i stosowanym miernikiem jakości mleka. W mleku pochodzącym od zdrowych krów ich zawartość nie powinna przekraczać 100-150 tysięcy komórek w jednym mililitrze. Wszelkie wzrosty ich liczby ponad wskazaną wartość mogą budzić niepokój wśród hodowców, gdyż najczęstszą przyczyną wzrostu ich zawartości są zaburzenia funkcjonowania gruczołu mlekowego. O ile wzrost liczby komórek do poziomu 200 tys. komórek na ml może świadczyć tylko o niewielkich i nieswoistych zaburzeniach w funkcjonowaniu gruczołu mlekowego to przekroczenie tego progu jest wyraźnym sygnałem wskazującym na zakażenie drobnoustrojami chorobotwórczymi i toczący się proces zapalny. W przypadku zakażeń wywoływanych przez tzw. główne patogeny odpowiedzialne za mastitis, wśród których wymienia się m.in. paciorkowca bezmleczności, gronkowca złocistego czy drobnoustroje z grupy Coli liczba komórek somatycznych obserwowanych w mleku rośnie drastycznie przekraczając poziom 500-600 tys., sięgając 2 milionów w przypadku krów z podklinicznymi stanami zapalnymi i przekracza nawet 10 milionów komórek w jednym mililitrze mleka u krów z kliniczną postacią zapalenia gruczołu mlekowego.

Jak wspomniano wcześniej mastitis czy ogólnie ujmując stan zdrowotny wymienia jest główną, ale nie jedyną przyczyną zmian liczby komórek somatycznych obserwowanych w mleku krów. Innymi czynnikami mającymi wpływ na zawartość komórek somatycznych w mleku są m.in. wiek krów, stadium laktacji, pora roku, rodzaj aparatury udojowej i higiena doju, wydajność mleczna, wielkość stada, położenie geograficzne obory, a wśród czynników wymienić należy także uwarunkowania genetyczne.

Udowodniono dotychczas, że zawartość komórek somatycznych w mleku związana jest z fazą laktacji, co ma swoje bezpośrednie powiązanie z wielkością produkcji. W przypadku mleka pozyskiwanego od zdrowych krów najniższą zawartość komórek somatycznych  odnotowano w okresie szczytu laktacji i jej środkowej fazie, najwyższą z kolei na jej początku i końcu. Wyjaśnić to można na prostym przykładzie przedstawionym przez amerykańskich badaczy (Phlipot i wsp., 2006). Jeżeli krowa wydziela 1 miliard komórek w 40 litrach mleka na początku laktacji to ich liczba w mililitrze wyniesie 25 tys.. Natomiast ten sam miliard komórek wydzielony w 10 litrach przy końcu laktacji da nam zawartość 100 tys. komórek w jednym mililitrze, wyłącznie z powodu zwiększonej ich koncentracji.

Wpływ położenia geograficznego należy rozważać wspólnie z porą roku. Generalnie wyższe temperatura i wilgotność, czy to wynikającą z położenia obory w konkretnej strefie klimatycznej, czy zwykłej w naszym warunkach klimatycznych zmiany pór roku mają ujemny wpływ na zawartość komórek somatycznych w mleku. Na szczęście posiadane przez hodowców wiedza i doświadczenie pozwalają na właściwe zarządzanie stadami znajdującymi się pod ich opieką dzięki czemu są oni w stanie stosunkowo skutecznie ograniczać negatywny wpływ wymienionych czynników na zawartość komórek somatycznych w mleku pochodzącym ze zdrowego gruczołu mlekowego. Wysokie kwalifikacje osób zarządzających zwierzętami mogą być szczególnie przydatne zwłaszcza w przypadku dużych stad, gdzie w odróżnieniu od tych mniejszych bliski kontakt ze zwierzętami jest zazwyczaj mocno ograniczony.

Kolejnym ważnym czynnikiem jest wiek krów. Dotychczasowe badania wykazały, że liczba komórek somatycznych rośnie wraz z wiekiem krów. Przyjmuję się, że średni wzrost liczby komórek somatycznych wynosi 100 tys. na laktacje, choć nie jest to reguła i nie dotyczy wszystkich zwierząt. Czynnikami, które decydują o wielkości tego wzrostu są przebyte w trakcie życia infekcje czy urazy wymienia, a także obserwowany wraz ze starzeniem się zwierząt spadek sprawności ich układu odpornościowego.

Omawianym jako ostatni, ale nie mniej istotnym czynnikiem wpływającym na liczbę komórek somatycznych w mleku krów jest czynnik genetyczny. O jego istotności świadczy chociażby fakt umieszczenia wartości hodowlanej dla komórek somatycznych w indeksach selekcyjnych buhajów w wielu krajach. W polskim indeksie Produkcja i Funkcjonalność (PF) przypisano mu wagę 0,1, co oznacza, że wartość hodowlana buhajów w aż 10% związana jest liczbą komórek somatycznych obserwowaną w mleku ich córek. Podkreślić należy również, że zawartość komórek somatycznych w mleku jest cechą stosunkowo wysoko odziedziczalną (h2=0,32), a zatem możliwe jest doskonalenie tej cechy na drodze odpowiedniej selekcji i doboru buhajów używanych w naszych stadach. Hodowcy, którzy w swoich planach hodowlanych mają poprawę liczby komórek somatycznych w mleku mają do dyspozycji wiele rozpłodników umożliwiający realizacje tego celu. Wybierając buhaja do stada szczególną uwagę warto zwrócić na takie rozpłodniki jak NH SLATAN ET (DE07704057540), DEBO-BOSTON (PL005329808481), STEVART ET (PL005236918693) czy przedstawiciela czerwono-białej odmiany barwnej ISTATYS RED (FR2932723148). Wszystkie te buhaje znajdujące się w ofercie MCHiRZ Sp. z o.o. w Łowiczu cechują się wysokimi wartościami podindeksu wartości hodowlanej dla komórek somatycznych przekraczającymi 120 punktów i z powodzeniem mogą być wykorzystywane realizacji wcześniej wskazanego celu.

Podsumowując liczba komórek somatycznych obserwowanych w mleku krów zależy od wielu czynników. W głównej mierze uzależniona jest ona od stanu zdrowotnego wymienia. Niemniej jednak hodowcy, zwłaszcza w przypadku krów ze zdrowym wymieniem mają możliwość wpływania na liczbę komórek somatycznych w mleku poprzez podejmowane decyzje zapewniające zwierzętom optymalne warunki środowiskowe, właściwy dój, a także na drodze przemyślanej, a przede wszystkim konsekwentnej pracy hodowlanej.

Dr inż. Kamil Siatka
Dział Hodowli MCHiRZ Sp. z o.o. 
w Łowiczu